Ινδουισμός - Indouismos

Θρησκεία που αναπτύχθηκε στην Ινδία, εξαπλώθηκε στην ευρύτερη περιοχή της νοτιοανατολικής Ασίας και επικρατεί έως και σήμερα.  .  .  .

 Μέσα από την 4.000 χρόνων πορεία και εξέλιξή του, ο ινδουισμός ξεκινάει από τον πολιτισμό των «Χιντού». Η λέξη «Χιντού» προέρχεται από την σανσκριτική «Σιντού» που σημαίνει ποταμός –αναφορά στον Ινδό ποταμό. Κατά τον 5o αι. π.Χ. οι Πέρσες ονόμαζαν «Χιντού» τους κατοίκους της κοιλάδας του Ινδού ποταμού.

 Στη σύγχρονη εποχή οι ινδουιστές –που εκτιμάται ότι ξεπερνούν τα 700 εκατομμύρια– πιστεύουν ότι στη θρησκεία τους ανήκουν αυτοί που πιστεύουν στις Βέδες ή αυτοί που ακολουθούν τον τρόπο (ντχάρμα) που ορίζουν οι τέσσερις τάξεις (βάρνα) και τα στάδια της ζωής (ασχράμα).

 Ο ινδουισμός έχει ως απαρχή τη βεδική θρησκεία που έφεραν οι Ινδοευρωπαίοι. Η συνύπαρξή τους με τους αυτόχθονες Δραβίδες και οι μετέπειτα επιρροές, κυρίως τωνιΙσλαμιστών, διαμορφώνουν τη θρησκεία, τη λογοτεχνία, την τέχνη και τον κοινωνικό τρόπο ζωής που θα αποτελέσουν τον ινδουιστικό πολιτισμό που είναι και η πεμπτουσία του ινδουισμού. Δόγματα, αιρέσεις και λατρείες αναπτύχθηκαν μέσα στο χωνευτήρι του ινδουιστικού πολιτισμού, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει σαφής θρησκευτικός χαρακτηρισμός για τον ινδουισμό και που μόνο μέσα από την ιστορική του επισκόπηση μπορεί να γίνει αντιληπτός.

 

Βεδική περίοδος (2000 π.Χ.-7ος αι. π.Χ.). Ο βεδικός πολιτισμός εμφανίστηκε στην κοιλάδα του Ινδού ποταμού στην περιοχή της πόλης Χαράπα τη 2η χιλιετία π.Χ. Περίπου το 1500 π.Χ. οι Ινδοευρωπαίοι εισάγουν τη βεδική θρησκεία και θεμελιώνουν τις Βέδες που έμελλαν να γίνουν οι ιερές γραφές της Ινδίας.

 Οι τέσσερις Βέδες, η Ριγκ Βέδα, η Σάμα βέδα, η Γιάχουρ Βέδα και η Αθάρβα Βέδα υμνούν έναν πολυθεϊσμό αντίστοιχο άλλων ινδοευρωπαϊκών θρησκειών.

 Οι σημαντικότεροι θεοί είναι ο Βαρούνα και ο Ίντρα.

 Θυσίες προς τους θεούς αυτούς για να εξασφαλιστεί η ευμένειά τους είναι συχνές, με σημαντικότερη αυτή της Ασβαμέδα (θυσία των αλόγων) καθώς και οι θυσίες της φωτιάς. Το 1000 π.Χ. προστέθηκαν στις Βέδες, που ήταν κείμενα για τον τρόπο και τις πράξεις των θυσιών. Από αυτές προέρχεται ο όρος βραχμάνος (ιερέας των θυσιών).

 

 

Βραχμανισμός (7ος αι. π.Χ.-2ος αι. π.Χ.).

Η αναζήτηση απαντήσεων στα ερωτήματα της δημιουργίας και των δυνάμεων που συγκροτούν το σύμπαν οδήγησαν στην παρουσία δύο νέων θεών-εννοιών.

 Το Βράχμαν, που είναι η πηγή της δημιουργίας του κόσμου, και το Άτμαν, που είναι η ατομική ύπαρξη.

 Ο βραχμανισμός διδάσκει την προσπάθεια του Άτμαν να ταυτιστεί με το Βράχμαν και τη γνωσιολογία της μετεμψύχωσης που στηρίζεται στο «κάρμα».

Ο βραχμανισμός οριστικοποιείται με τις Ουπανισάδες, ινδουιστικά κείμενα που γράφτηκαν μεταξύ του 8ου και 5ου αι. π.Χ. και αποτελούν συμπλήρωμα στις Βέδες.

  

Κλασικός ινδουισμός (2ος αι. π.Χ.-4ος αι.). 

Με τον όρο Βεδάντα που σημαίνει «τέλος των Βεδών», ουσιαστικά περνάμε στην περίοδο του κλασικού ινδουισμού όπου εμφανίζονται τα νέα φιλοσοφικά-θρησκευτικά συστήματα Μιμάμσα, Βεδάντα, Σαμκία, Γιόγκα, Βαϊσεσίκα και Νιάγ

 

α. Το Μιμάμσα θεμελιώνει το αλάνθαστο των Βεδών και το Βεδάντα την ταύτιση Άτμαν με Βράχμαν. Το Σαμκία και το Γιόγκα εκφράζουν τη δυϊστική άποψη για τον κόσμο. Το Βαϊσεσίκα διδάσκει μια υλιστική και ατομική κοσμολογία και τέλος το Νιάγα θεωρεί τη λογική ως το κύριο μέσο της γνώσης. Τα έξι αυτά συστήματα αναγνωρίζουν τις Βέδες καθώς και την κοινωνική κατανομή σε τέσσερις τάξεις (κάστες), τους άρχοντες, τους ιερείς, τους εμπόρους και τους αγρότες.

Στην ίδια αυτή περίοδο εμφανίζονται και τα δύο ινδικά έπη Ραμαγιάνα και Μαχαμπχαράτα, όπου τη θέση του θεού Βράχμαν παίρνει ο Βισνού. Κατά την περίοδο της αυτοκρατορίας των Γκούπτα (320-470) εμφανίζονται οι Πουράνας, μια συλλογή μύθων και θρύλων που σηματοδοτούν και το τέλος της κλασικής περιόδου του ινδουισμού.

 

Μονοθεϊστικός ινδουισμός (8ος αι.-11ος αι.). 

Στη μετά Γκούπτα περίοδο παρουσιάζονται τρεις θεοί, ο Βράχμα, ο Βισνού και ο Σίβα, οι οποίοι προσωποποιούν έκαστος κατά περίσταση το απόλυτο. Μόνο περί τα τέλη του 4ου αι. ενοποιούνται στην έννοια της «Τριμούρτι», σύμφωνα με την οποία ο Βράχμαν είναι ο δημιουργός, ο Βισνού ο προστάτης του κόσμου και ο Σίβα αυτός που τον καταστρέφει. Πάνω σ’ αυτή τη βάση διαμορφώνονται δύο τάσεις.

Ο σιβαϊσμός, όπου ο Σίβα είναι ο δημιουργός, προστάτης και καταστροφέας-εξαγνιστής του κόσμου και προέρχεται, μάλλον, από το βεδικό θεό Ρούντρα. Στόχος του σιβαϊσμού είναι η επίτευξη της Σιβάτα (απελευθέρωση της ψυχής και η μετάβαση στη φύση του Σίβα). Παράλληλη τάση με το σιβαϊσμό είναι και ο σακτισμός, που λατρεύει τη θεά Σάκτι, σύζυγο του Σίβα, και πρεσβεύει την ένωση της ανδρικής με τη γυναικεία φύση ως έκφραση της απόλυτης κοσμικής αρμονίας. Η άλλη τάση είναι ο βισνουισμός, όπου ο Βισνού συγκεντρώνει τις τρεις λειτουργίες του απόλυτου ως ανώτατη αρχή. Στο βισνουισμό υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις πάνω στη σχέση του θεού με την ανθρώπινη ψυχή και αυτές διατυπώθηκαν από σχολές όπως του Καϊτάνια, του Ραμανούγια κ.ά.

 

Κίνηση Μπάκτι (11ος αι.). 

Από το βισνουισμό ξεκινάει η λατρεία του Κρίσνα και του Ράμα, στην οποία επικεντρώνεται η κίνηση Μπάκτι. Ο Κρίσνα (που σημαίνει μαύρος, σκοτεινός) είναι η όγδοη από τις δέκα ενσαρκώσεις του θεού Βισνού και ο Ράμα, που εκφράζει την αρετή, είναι η έβδομη. Η μεταρρυθμιστική αυτή ινδουιστική κίνηση στράφηκε κύρια κατά των βραχμάνων ιερέων και της λυτρωτικής μοναδικότητάς τους, κηρύσσοντας πως η λύτρωση είναι ένας ανοιχτός δρόμος για οποιασδήποτε κάστας άνθρωπο.

  

Σύγχρονη περίοδος (19ος κ.ε.). 

Κατά την αποικιοκρατική περίοδο του 19ου αι. αναπτύχθηκαν νεοϊνδουιστικά ρεύματα, τα οποία έχοντας ως βάση τις παλιές διδασκαλίες προσπάθησαν να τις προσαρμόσουν στις απαιτήσεις των σύγχρονων κοινωνικών και πολιτικών ιδεωδών.

Έτσι ο Μαχάτμα Γκάντι συσπείρωσε τους Ινδούς μέσα από την προσωπική του σέχτα της παθητικής αντίστασης (ahimsa), αναγκάζοντας τους Βρετανούς να εγκαταλείψουν την Ινδία. Τον 20ό αιώνα ο ινδουισμός αποκτά οπαδούς στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, όταν αυτοαποκαλούμενοι ινδουιστές δάσκαλοι μετανάστευσαν εκεί. Για παράδειγμα, η αίρεση Χάρε Κρίσνα (Hare Krishna) που ιδρύθηκε από τον Μπακτιβεντάντα στις ΗΠΑ, ισχυρίζεται ότι πορεύεται επάνω στις κλασικές ινδουιστικές αξίες.

 Στην Ινδία βέβαια τα μεταρρυθμιστικά αυτά ρεύματα που επανεξέτασαν τις ορθόδοξες ινδουιστικές διδασκαλίες κάτω από το πρίσμα του μοντερνισμού, ή πήραν σαφή αρνητική θέση στις επιρροές που άσκησε ο δυτικός κόσμος στην Ινδία ή αφομοίωσαν στοιχεία του προσδοκώντας στη γονιμότητα του νέου.