Ρ, ρ (ρω) - R, r,

Το 17ο γράμμα του ελληνικού αλφάβητου. (Ουδέτερο, το,). Προήλθε από το 20ό του φοινικικού resch (=κεφάλι). Η παλαιογραφία αποκαλύπτει την ποικιλία των μορφών που πήρε αυτό το γράμμα.  .  .  .

Οι δύο κύριες μορφές του είναι η ιωνική (Ρ), από όπου το πήρε και το διατηρεί η ελληνική γραφή, και η όψιμη αρχαϊκή (R), από όπου μεταδόθηκε στη λατινική.

Η φωνητική παραγωγή του ρ οδήγησε σε χαρακτηριστικές ονομασίες:

«τρομώδες» (Πλάτων),

littera canina (γράμμα σκυλίσιο) (λατινική παράδοση).

Στην αρχή λέξης προφερόταν ως άηχο, γι' αυτό και έπαιρνε δασύ πνεύμα (έπαιρνε όμως ψιλή, όταν και η επόμενη συλλαβή το περιείχε).

Η δάσυνση φαίνεται και από λατινικές μεταγραφές (rhopalon= όπαλον).

Η δάσυνση εξηγείται με την ύπαρξη του αμάρτυρου συμπλέγματος *σρ→  ή με την ύπαρξη (παλαιότατα) του F πριν από το ρ (Fρ).

Το ρ διπλασιάζεται στην αρχή λέξης, όταν συνθέτεται με λέξη που τελειώνει σε βραχύ φωνήεν ή δίχρονο, όταν η λέξη παίρνει συλλαβική αύξηση και όταν παίρνει στερητικό α.

Δε συμβαίνει διπλασιασμός, όταν η σύνθεση γίνεται με λέξη που τελειώνει σε μακρό φωνήεν.

Στη νέα ελληνική γλώσσα το ν τρέπεται σε ρ, όταν συνθέτεται με λέξεις που αρχίζουν από ρ (σύρ-ριζα, συρ-ροή). Επίσης μπαίνει αντί του λ συνήθως πριν από τα εξακολουθητικά σύμφωνα (αδερφός, αρμέγω, αρμυρός) και πριν από άλλο σύμφωνο σε ξένες λέξεις (κάλτσα, κάρτσα). Ρ αναπτύσσεται σε λέξεις, όπως κατρακυλώ < κατακυλώ, βλίτρο < βλίτο κ.ά.

Βραχυγραφικά δηλώνει το 100 ως ρ΄, το 100.000 ως ِρ τη 17η ραψωδία της Ιλιάδας ως κεφαλαίο (Ρ) και την 17η της Οδύσσειας ως μικρό (ρ).

Επιμέλεια Άρθρου & Φωτογραφίας : Γεώργιος Λυμπερόπουλος