Προσωπικότητα – Prosopikotita

Όρος που επιδέχεται πλήθος ορισμών, ανάλογων με τον τρόπο προσέγγισής του. Από φιλοσοφική άποψη, ο ορισμός υποδηλώνει την υποκειμενική γνώση του Εγώ,  .  .  .

 

που διακρίνεται με σαφήνεια από τα άλλα αντικείμενα παρατήρησης. 

Από φυσιολογική άποψη υποδηλώνει τον ατομικό ανθρώπινο οργανισμό και τα ιδιόμορφα στοιχεία συμπεριφοράς του, που τον διαφοροποιούν από τους άλλους ανθρώπινους οργανισμούς. 

Από ψυχολογική άποψη υποδηλώνει το ανθρώπινο ον ως ένα ενιαίο και αδιαχώριστο σύνολο συστημάτων φυσιολογικών και ψυχολογικών αντιδράσεων. Από ψυχιατρική άποψη υποδηλώνει το άτομο αφαιρούμενο από το ψυχοφυσικό όλο και θεωρούμενο ως ένα συγκριτικά σταθερό σύστημα αντιδράσεων.

Τέλος, από κοινωνιολογική άποψη, υποδηλώνει το σύνολο των ιδιόμορφων στοιχείων συμπεριφοράς, που δίνουν νόημα στη λειτουργική παρουσία ενός ατόμου στην κοινωνία και συγχρόνως το διαφοροποιούν από τα άλλα μέλη της κοινότητας.

Η γένεση και η διαμόρφωση της προσωπικότητας προσδιορίζεται από διάφορους βιολογικούς και κοινωνικοψυχολογικούς παράγοντες.

Ως σήμερα η επιστήμη δεν μπόρεσε να βρει γενικά και ακριβή κριτήρια για τον προσδιορισμό της συμμετοχής του καθένα από αυτούς τους παράγοντες στη γένεση, ανάπτυξη και διαμόρφωση της προσωπικότητας.

Από τις ως σήμερα προσπάθειες θεωρητικής ανάλυσης της προσωπικότητας πληρέστερες, λεπτομερέστερες και ισχυρότερες θεωρούνται οι υποθέσεις της φροϊδικής σχολής.

Με βάση αυτές η προσωπικότητα αναλύεται τοπογραφικά σε τρεις ζώνες: 

α) Το ΕΚΕΙΝΟ, που αποτελεί την αρχική μορφή του ψυχικού μηχανισμού κατά τη μεταγεννητική περίοδο, την πρώτη ύλη όλων των μεταγενέστερων διαφοροποιήσεων, και αποτελείται από αυτογενείς επιθυμίες και απωθημένες παρορμήσεις.

β) Το ΕΓΩ, που αναπτύσσεται μαζί με τις διαφοροποιήσεις του ψυχικού μηχανισμού κατά τις επαφές του με την εξωτερική πραγματικότητα.

Η δραστηριότητα του ΕΓΩ είναι συνειδητή (διανοητικές λειτουργίες) και προσυνειδητή και ασυνειδητή (μηχανισμοί άμυνας).

Η «ζώνη» αυτή κυριαρχείται από την αρχή της πραγματικότητας (αντικειμενική σκέψη, κοινωνική λογική και έκφραση) και καθορίζεται από την προσωπική εμπειρία του ατόμου. 

γ) Το ΥΠΕΡΕΓΩ, δηλαδή το κοινωνικά προσδιορισμένο σύνολο των δυνάμεων που συγκροτούν το άτομο από την άμεση ικανοποίηση του ΕΚΕΙΝΟ.

Το ΥΠΕΡΕΓΩ είναι μια τροποποίηση του ΕΓΩ με την εξωτερίκευση των συμπιεστικών-αποτρεπτικών (της ικανοποίησης) δυνάμεων.

Εμφανίζεται ως το τελικό προϊόν της ταύτισης του παιδιού με τα αντικείμενα των πρώτων σεξουαλικών και επιθετικών ωθήσεών του και καθορίζεται από διάφορες πατρογονικές και κληρονομικές επιδράσεις.

Η έντονη αλληλεπίδραση μεταξύ των τριών αυτών ζωνών της προσωπικότητας (που καθορίζεται από το ειδικό πλαίσιο των οικογενειακών σχέσεων μέσα στο οποίο προσαρμόζεται το άτομο κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του) είναι υπεύθυνη για τη μεγάλη ποικιλία των τύπων της προσωπικότητας (τόσο από την άποψη της μορφής, όσο και από την άποψη του περιεχομένου τους).

Η δυναμική αυτή θεωρία για την προσωπικότητα διατυπώθηκε από το Σίγκμουντ Φρόιντ το 1923 στο έργο του «Το εγώ και το εκείνο» και, παρά τις κριτικές και τις επιθέσεις που της έγιναν από διάφορες κατευθύνσεις, διατήρησε το κύρος των πιο βασικών υποθέσεών της (Βλ. λλ. Φρόιντ, Σίγκμουντ).

Η θεωρητική προσπάθεια για την ανάλυση της προσωπικότητας οδήγησε αναπόφευκτα στη διαμόρφωση διάφορων συστημάτων ταξινόμησης των ποικίλων τύπων της.

 Η χρησιμότητα όμως των συστημάτων αυτών αμφισβητήθηκε με αφορμή τα πολλαπλά προβλήματα ακριβούς οριοθέτησης που παρουσιάζουν. 

 Για ιστορικούς λόγους αναφέρουμε την «κλασική» τυπολογική διάκριση του Καρλ Γιουγκ μεταξύ ενδοστρεφών και εξωστρεφών, καθώς και τους τέσσερις βασικούς λειτουργικούς τύπους που ο ίδιος διακρίνει: το διανοητικό, το συγκινησιακό, τον αισθησιακό και τον ενορατικό.

 

  Επιμέλεια Άρθρου & Φωτογραφίας : Γεώργιος Λυμπερόπουλος