Ζητεία – Ziteia

Mε τον όρο ζητεία, που συναντάται σπάνια στις πηγές, εννοούμε κατά λέξη την επαιτεία, κοινώς τη ζητιανιά.   .   .   

   Ειδικά κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, όπου το φαινόμενο αυτό γνωρίζει τη μεγαλύτερη ακμή του, σημαίνει τον έρανο που διενεργούσε για λογαριασμό κάποιου πατριαρχείου ή μιας μονής μικρή ομάδα αντιπροσώπων τους. 

Οι συγκεκριμένες αποστολές για εξεύρεση οικονομικών πόρων γίνονταν «δι' ελεημοσύνην»,  «χάριν ελέους»,  «διά ζήτησιν»,  εξαιτίας των μεγάλων χρεών, των έκτακτων εισφορών, προστίμων, εξόδων συντήρησης των κτιριακών εγκαταστάσεων και ποικίλων άλλων αναγκών.

   Οι περιοδείες ή σύμφωνα με τις γραπτές πηγές: μεταβάσεις, περιδιαβάσεις, περιηγήσεις, ταξίδια, πραγματοποιούνταν προς διάφορες κατευθύνσεις και περιοχές, όπως Ελλάδα, Κωνσταντινούπολη, Μ. Ασία, Ρωσία, Μολδοβλαχία και αλλού. Στις μοναστηριακές ζητείες μετείχαν συνήθως 2-3 μοναχοί, έμπειροι και δοκιμασμένοι σε τέτοιου είδους περιοδείες, οι λεγόμενοι «ταξιδιώτες». Σε εξαιρετικά έκτακτες ανάγκες έμπαινε επικεφαλής της αποστολής ακόμη και ο ίδιος ο ηγούμενος ή ο προηγούμενος του μοναστηριού.

Η διάρκεια ενός τέτοιου ταξιδιού ήταν από μερικούς μήνες μέχρι χρόνια και γινόταν ως εξής, περίπου: η συνοδεία έπαιρνε μαζί της Τίμιο ξύλο, άγια λείψανα και θαυματουργές εικόνες για τον αγιασμό των πιστών. Φτάνοντας στον τόπο προορισμού, τα μέλη της εξέθεταν το πρόβλημά τους ζητώντας ενίσχυση είτε από τον άρχοντα της περιοχής, αν για παράδειγμα βρίσκονταν στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες, είτε διενεργώντας έρανο μεταξύ των πιστών (κληρικών και λαϊκών). Αποσκοπώντας μάλιστα να εξασφαλίσουν όσο το δυνατόν καλύτερα αποτελέσματα παρουσίαζαν σε διάφορες εξέχουσες προσωπικότητες και μερικά από τα πιο πολύτιμα κειμήλιά τους (π.χ. περγαμηνά χειρόγραφα, εκκλησιαστικά σκεύη κ.ά.). 

Επιπλέον οι «ταξιδιώτες» μοναχοί ήταν συνήθως εφοδιασμένοι με μια πατριαρχική επιστολή, με την οποία απευθυνόταν έκκληση προς τις αρχές της χώρας για την παροχή οικονομικής ενίσχυσης προς το δοκιμαζόμενο μοναστήρι, ενώ παράλληλα ζητούνταν από τους ληστές ή τους πειρατές να μην αιχμαλωτίσουν την περιοδεύουσα ομάδα κατά τη διάρκεια της αποστολής της.

Οι συνδρομές (χρηματικά ποσά ή άλλα αφιερώματα) που πρόσφεραν οι πιστοί κατά τη διεξαγωγή της ζητείας καταγράφονταν από τους υπεύθυνους σε ειδικούς καταλόγους, χάρη στους οποίους αντλούμε σήμερα χρήσιμες σχετικές ειδήσεις. Συγκεκριμένα, αναφέρονται ποια πρόσωπα συμμετείχαν στις αποστολές, από πού επέστρεφαν και το ποσό που παρέδιδαν. Ακόμη σημειώνονται αναλυτικά και τα ονόματα των ευλαβών χριστιανών που ανάλογα με τις δυνατότητές τους είχαν συνδράμει τη μονή, το είδος της προσφερόμενης ελεημοσύνης και ο ακριβής χρόνος κατά τον οποίο πραγματοποιήθηκε η συνεισφορά τους. 

Οι πληροφορίες αυτές συνοδεύονταν από τις ευχαριστίες των πατέρων της μονής, που εξέφραζαν την ικανοποίησή τους για το αίσιο αποτέλεσμα. Δε λείπουν βέβαια και οι περιπτώσεις που εκδηλώνονταν δυσαρέσκειες, όταν, ύστερα από μια κοπιαστική περιοδεία, οι προσφορές που έφταναν ήταν ασήμαντες και πενιχρές. Ανάλογα επίσης με την επιτυχία της αποστολής απονέμονταν στους «ταξιδιώτες» διακριτικά οφίκια, όπως του σκευοφύλακα και του εκκλησιάρχη. Αλλά και σε δωρητές απονέμονταν τιμητικά τα αξιώματα του ηγουμένου, του εκκλησιάρχη και του γέροντα, που αντιστοιχούσαν και αυτά στο ύψος της προσφοράς τους.

Οι ελεημοσύνες των τσάρων και ηγεμόνων καθώς και οι συνδρομές των πιστών δε θα προσφέρονταν, αν δεν υπήρχαν ορισμένες προϋποθέσεις κεφαλαιώδους σημασίας, όπως η κοινή θρησκεία και παράδοση, τα πολιτικά συμφέροντα και η ακτινοβολία και η φήμη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, του Αγίου Όρους και άλλων ιερών καθιδρυμάτων της Ανατολής. Κυρίως όμως αν δεν υπήρχε η βαθύτατη πίστη και συναίσθηση των χριστιανών ότι σε τούτα τα προπύργια και κέντρα της ορθοδοξίας, άνθρωποι αφοσιωμένοι στο Θεό προσέφεραν πνευματικές υπηρεσίες.

Επιμέλεια Άρθρου & Φωτογραφίας : Γεώργιος Λυμπερόπουλος