Οθωμανική αυτοκρατορία – othomaniki aftokratoria

Το σύνολο των κτήσεων στις οποίες ασκούσε εξουσία ο Τούρκος σουλτάνος. Οφείλει την ονομασία της στους Οθωμανούς Τούρκους, οι οποίοι με τη σειρά τους .  .  .  .

ονομάστηκαν έτσι από τον Οσμάν ή Οθμάν (τέλη 13ου-αρχές 14ου αι.), αρχηγό μιας τουρκικής φυλής, ο οποίος και ολοκλήρωσε την κατάκτηση της Μ. Ασίας.  .  . 

Οι Οθωμανοί Τούρκοι εμφανίστηκαν μετά την παρακμή των Σελτζούκων το 13ο αι. Από το 1289 ως το 1923 (επανάσταση Νεότουρκων) πέρασαν από το θρόνο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας 39 σουλτάνοι.

Στα χρόνια αυτά οι Τούρκοι φυσικά δεν είχαν πάντα την ίδια πάντα δύναμη, γιατί από το 17ο αι. άρχισε κλιμακωτά η παρακμή τους.

Μετά τον Οσμάν και το γιο του Ορχάν, ο Μουράτ Α' (1362-1389), καταλαμβάνοντας τη Μακεδονία και νικώντας στο Κοσσυφοπέδιο (1389) τους Σέρβους, άπλωσε την τουρκική κυριαρχία στα Βαλκάνια. Ο γιος του Βαγιαζίτ Α' (1389-1402) συνέχισε τις επιτυχίες του, αλλά ο Ταμερλάνος στη μάχη της Άγκυρας (1402) τον νίκησε και σταμάτησε για λίγο την εξάπλωση των Τούρκων.

 Τα επόμενα 20 χρόνια το οθωμανικό κράτος πέρασε μια περίοδο στασιμότητας, έως ότου έγινε σουλτάνος ο Μουράτ Β' (1421-1451). Αυτός κυρίεψε τη Θεσσαλονίκη και τα Ιωάννινα (1430) και μετά τη μάχη της Βάρνας (1444), όπου κατανίκησε το στρατό των Πολωνών και των Ούγγρων με ηγέτη το Λαδίσλαο Γ’, κυριάρχησε οριστικά στα Βαλκάνια.

Ο επόμενος στόχος στα σχέδια των Τούρκων ήταν η Κωνσταντινούπολη, η οποία μετά 9 χρόνια (1453) έπεσε στα χέρια του Μωάμεθ Β' (1451-1481).

Ακολούθησε η κατάκτηση της Πελοποννήσου (1460) και της Τραπεζούντας (1461).

 Αυτή την εποχή άρχισε η ρήξη των Τούρκων με τους Βενετούς.

 Ο α’ βενετοτουρκικός πόλεμος (1463-1479) και ο β’ (1499-1502) τελείωσαν με επιτυχίες των Τούρκων, παρόλο που όλη η χριστιανική Ευρώπη ξεσηκώθηκε, με αρχηγούς τον πάπα Αλέξανδρο ΣΤ' Βοργία και τον αυτοκράτορα της Γερμανίας Μαξιμιλιανό Α' των Αμβούργων.

Μετά το θάνατο του Σελίμ Α' (1512-1520) ανέβηκε στο θρόνο ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής (1520-1566) και συνέχισε τις επιτυχίες των προκατόχων του. Το 1521 πέφτει το Βελιγράδι και τον επόμενο χρόνο η Ρόδος. Το 1526 καταλήφθηκε η Βουδαπέστη, ενώ η Βιέννη μόλις και σώθηκε από τον Κάρολο Ε' (1532). Η Οθωμανική αυτοκρατορία έφτασε επί Σουλεϊμάν στο απόγειο της ακμής και της δόξας της. Εκτεινόταν από την Αδριατική θάλασσα ως τον Περσικό κόλπο και από τη Νότια Ρωσία ως τη Βόρεια Αφρική.

Το 1535 η Οθωμανική αυτοκρατορία επεμβαίνει για πρώτη φορά στην ευρωπαϊκή πολιτική, υπογράφοντας με τη Γαλλία την πρώτη δρομολόγηση.

Από τότε ο σουλτάνος άρχισε τις εκστρατείες του  –δεκατρείς συνολικά

– κατά της Ευρώπης, σε μια από τις οποίες σκοτώθηκε.

Ο Σουλεϊμάν αναμφίβολα ήταν ο σπουδαιότερος σουλτάνος, γιατί με τους αγώνες του ανέδειξε την Οθωμανική αυτοκρατορία σε μια από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του καιρού του.

Μετά το θάνατό του άρχισε η παρακμή, χωρίς φυσικά να λείψουν και σημαντικοί σουλτάνοι. Ο γιος του Σουλεϊμάν, Σελίμ Β', κυρίεψε το 1571 την Κύπρο, την ίδια χρονιά όμως η χώρα του δέχτηκε την πρώτη μεγάλη ήττα της, στη ναυμαχία της Ναυπάκτου.

Στο διάστημα από το 1574 ως το 1623 μπορεί να διακρίνει κανείς την πρώτη φάση της παρακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Σημαντικότερα γεγονότα αυτής της περιόδου ήταν η συνθήκη του Szitya-Toroc (1606) επί Αχμέτ Α' (1603-1617), η επανάσταση του Διονυσίου Σκυλόσοφου (1611) στη Θεσσαλία και την Ήπειρο και η κίνηση του δούκα του Νεβέρ (1610-1625).

Το 1623 ανέβηκε στο θρόνο ο Μουράτ Δ' (1623-1640) και η Οθωμανική αυτοκρατορία άρχισε να ανορθώνεται. Σ' αυτό συνέβαλε και ο τριακονταετής πόλεμος (1618-1648) στην Ευρώπη.

Το 1645 άρχισε η εκστρατεία των Τούρκων εναντίον της Κρήτης, επί Ιμπραήμ Α' (1640-1648). Μόνο ο Χάνδακας (Ηράκλειο) κατάφερε να αντισταθεί ως το 1669. Μετά από αυτή την επιτυχία τους οι Τούρκοι στράφηκαν πάλι προς την Ευρώπη. Ο Μεχμέτ Δ' (1648-1687) πολιόρκησε τη Βιέννη (δεύτερη πολιορκία, 1683), αλλά απέτυχε και οι Τούρκοι υποχώρησαν.

 Από το 1683 ως το 1800 οι ευρωπαϊκές δυνάμεις συνασπίστηκαν κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Το 1684 δημιουργήθηκε ο συνασπισμός του Linz (Αυστρία-ΠολωνΙα-Βενετία) και το 1687 οι Βενετοί με το Μοροζίνι κατέλαβαν την Πελοπόννησο και την Αθήνα.

Στα τέλη του 17ου αι. (1669) η Οθωμανική αυτοκρατορία παύει να είναι ουσιαστικά μεγάλη δύναμη, γιατί με την τριπλή Συνθήκη του Κάρλοβιτς (1699) χάνει την Ουγγαρία, Ουκρανία και Πελοπόννησο. Οι Τούρκοι θεώρησαν αυτή τη συνθήκη μια πρόσκαιρη αποτυχία και προσπάθησαν να ανασυγκροτηθούν, πράγμα που πέτυχαν, έστω πρόσκαιρα, στα επόμενα χρόνια.

Το 1710 ο Αχμέτ Γ' (1703-1730) νίκησε τους Ρώσους και έφτασε στο Αζόφ. Μετά από λίγα χρόνια (1714) κήρυξε νέο πόλεμο κατά των Βενετών και το 1715 οι Τούρκοι ξανακυρίεψαν την Πελοπόννησο. Ο Αχμέτ Γ' ονειρευόταν να πραγματοποιήσει τα σχέδια του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή, αλλά συνασπίστηκαν εναντίον του η Αυστρία και η Βενετία. Τέλος, το 1718, με τη συνθήκη του Πασάροβιτς, οι Τούρκοι αποχώρησαν από την Κεντρική Ευρώπη και οι Βενετοί από την Πελοπόννησο και μερικά νησιά.

Η συνθήκη αυτή ωφέλησε μόνο τους Αυστριακούς.

Η Οθωμανική αυτοκρατορία, παρόλο που βρισκόταν στη δύση της, μετά από λίγα χρόνια κατόρθωσε να κερδίσει ό,τι έχασε στο Πασάροβιτς, με τη συνθήκη του Βελιγραδίου (1739). Τα επόμενα 30 χρόνια δεν έγιναν πόλεμοι στην Ευρώπη. Οι Τούρκοι όμως δεν κατόρθωσαν να αναδιοργανώσουν το κράτος τους. Το 1768 ξέσπασε ο α’ ρωσοτουρκικός πόλεμος, που οδήγησε σε ήττα των Τούρκων και κατέληξε στη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774). Πολλοί θεωρούν αυτή τη συνθήκη ως απαρχή της κατάρρευσης της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Ο Αμπντούλ Χαμίτ Α' (1774-1789), που διαδέχτηκε το Μουσταφά Γ', υπογράφοντας τη συνθήκη, έδωσε πολλά εδάφη και προνόμια στους Ρώσους. Και ο β’ ρωσοτουρκικός πόλεμος (1787-1792) δεν ωφέλησε την Οθωμανική αυτοκρατορία με τις συνθήκες της Σιστόβης (1791) και του Ιασίου (1792). Η κατάσταση στην Ευρώπη την εποχή αυτή άλλαξε· πέθανε η αυτοκράτειρα της Ρωσίας Μεγάλη Αικατερίνη, ενώ ο Μέγας Ναπολέων θριάμβευε. Ο τελευταίος, αφού απέτυχε στην εκστρατεία της Αιγύπτου, και παρόλο που είχε διακόψει τις σχέσεις του με την Οθωμανική αυτοκρατορία και την Αγγλία, πέτυχε το 1802 να αποκαταστήσει τις σχέσεις αυτές με τη συνθήκη της Αμιένης. Η συνθήκη αυτή δε διατηρήθηκε πολύ, γιατί δε συνέφερε τους Ρώσους και τους Άγγλους. Η σύγκρουση φαινόταν ότι θα ξεσπούσε μεταξύ των τριών ευρωπαϊκών κρατών, αλλά, μετά τις νίκες του Ναπολέοντα στο Ουλμ και το Αούστερλιτς, μπήκαν στη διένεξη και οι Τούρκοι. Ο Ναπολέοντας ώθησε την Τουρκία σε πόλεμο κατά της Ρωσίας (1806-1812), που κατέληξε στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από τους Ρώσους και τους Άγγλους και αργότερα στη συνθήκη του Βουκουρεστίου (1812).

Μετά τη συνθήκη του Βουκουρεστίου ο σουλτάνος Μαχμούτ Β' (1808-1839) προσπάθησε να αναδιοργανώσει την κρατική διοίκηση και το στρατό, χωρίς εντυπωσιακά αποτελέσματα.

Η έλλειψη τελικής συμφωνίας μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων για το διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας έσωσε την εποχή εκείνη το κράτος των Τούρκων.

Το 1821 ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση.

Ύστερα από τους σκληρούς αγώνες των Ελλήνων και τη ναυμαχία του Ναβαρίνου (1827), ξέσπασε νέος ρωσοτουρκικός πόλεμος (1828). Η απρόσκοπτη προέλαση των Ρώσων ως την Αδριανούπολη και η συντριβή των τουρκικών στρατευμάτων (συνθήκη Αδριανούπολης, 1828) είχε ως συνέπεια την επικύρωση της ανεξαρτησίας της Ελλάδας (1830) και την παραχώρηση καθεστώτος προνομίων στη Σερβία και τις παραδουνάβιες ηγεμονίες.

Ακολούθησε ο α’ τουρκοαιγυπτιακός πόλεμος (1831-1832), κατά τον οποίο ο στρατός του πασά της Αιγύπτου Μωχάμετ Άλι συνέτριψε τον τουρκικό στη Συρία και στο Ικόνιο. Κατά το β’ τουρκοαιγυπτιακό πόλεμο (1839) η Οθωμανική αυτοκρατορία βρέθηκε στα πρόθυρα της τελειωτικής καταστροφής, αλλά σώθηκε από την επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων, οι οποίες ανάγκασαν το Μωχάμετ Άλι να σταματήσει τις επιχειρήσεις και να εγκαταλείψει τη Συρία.

Πάντως η Αίγυπτος χάθηκε οριστικά για τους Τούρκους.

Κατά τη βασιλεία του Αμπντούλ Μετζίτ (1839-1861) ο δραστήριος βεζίρης Ρεσίτ έκανε πολλές μεταρρυθμίσεις στο κράτος, αλλά συνάντησε μεγάλη αντίδραση από τις συντηρητικές δυνάμεις της αυτοκρατορίας και περιορίστηκε στη διοικητική και στρατιωτική οργάνωση του κράτους. Κατά τον κριμαϊκό πόλεμο (1853-1856), που προκλήθηκε από την αξίωση των Ρώσων να τους αναγνωριστεί το δικαίωμα προστασίας των χριστιανών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, το οθωμανικό κράτος συμμάχησε με την Αγγλία και τη Γαλλία και δεν είχε νέες απώλειες.

Για μερικά χρόνια παρατηρήθηκε κάποια ακμή και εκσυγχρονισμός στην Οθωμανική αυτοκρατορία, που οφειλόταν στη συνεργασία με τη Γαλλία του Ναπολέοντα Γ'. Γρήγορα όμως άρχισαν νέοι εδαφικοί ακρωτηριασμοί.

 Το Μαυροβούνιο έγινε ανεξάρτητο (1858), οι Παραδουνάβιες Ηγεμονίες σχημάτισαν τη Ρουμανία (1861 και 1866) και ο Λίβανος απέκτησε καθεστώς προνομίων (1861-1864). Τα γεγονότα αυτά οδήγησαν στη δημιουργία του κινήματος των Νεότουρκων (Ιούλιος 1865).

Η Σερβία και το Μαυροβούνιο επαναστάτησαν (1876), η Ρωσία κήρυξε και αυτή τον πόλεμο (1877) και οι Τούρκοι, μετά την ήττα τους, πρώτα με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (Μάρτιος 1878) και ύστερα με τη συνθήκη του Βερολίνου (Ιούλιος 1878), είχαν νέες απώλειες.

Η Ρουμανία και η Σερβία έγιναν ανεξάρτητες, το Μαυροβούνιο κατέκτησε νέα εδάφη, η Βουλγαρία έγινε υποτελής ηγεμονία στην Τουρκία, η Βοσνία και η Ερζεγοβίνη απέκτησαν αυστροουγγρική διοίκηση, η Ρωσία απέσπασε το Αρδαχάν και το Καρς, η Αγγλία την Κύπρο και η Ελλάδα, το 1881, τη Θεσσαλία. Αργότερα (1893-1896) οι Τούρκοι έπνιξαν στο αίμα το αυτονομιστικό κίνημα των Αρμενίων και νίκησαν τους Έλληνες (1897), οι οποίοι προσπάθησαν να βοηθήσουν την επανάσταση της Κρήτης, που αυτονομήθηκε με την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων.

Στα επόμενα χρόνια Γερμανοί εκπαιδευτές ανέλαβαν την οργάνωση του τουρκικού στρατού. Το κίνημα των Νεότουρκων, που είχε εισχωρήσει στο στρατό, προκάλεσε στρατιωτική στάση (1908) και υποχρέωσε τον Αμπντούλ Χαμίτ Β' να επαναφέρει το σύνταγμα του 1876. Μετά την ανατροπή του σουλτάνου αυτού ανέβηκε στο θρόνο ο Μωάμεθ Ε' (1909-1918), την πραγματική όμως εξουσία την είχε το στρατιωτικό κομιτάτο των Τούρκων «Ένωση και Πρόοδος», το οποίο αποφάσισε να εκτουρκίσει τους αλλοεθνείς λαούς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και κυρίως τους Άραβες.

Το 1911 η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο εναντίον των Τούρκων και κυρίεψε την Τρίπολη, τη Βεγγάζη και τα Δωδεκάνησα (συνθήκη του Ουσί, Οκτώβριος 1912). Κατά τους βαλκανικούς πολέμους (Οκτώβριος 1912-Ιούλιος 1913) η Οθωμανική αυτοκρατορία έχασε τις τελευταίες κτήσεις της στην Ευρώπη, εκτός από την περιοχή των Στενών. Κατά τον α’ παγκόσμιο πόλεμο (1914-1918) οι Τούρκοι τάχθηκαν στο πλευρό της Γερμανίας και απέκρουσαν τις επιθέσεις των συμμάχων στα Δαρδανέλλια (1915) και στη Μεσοποταμία (1915-1917), ενώ παράλληλα κατέστειλαν την εξέγερση των Αράβων της αυτοκρατορίας (1916). Το Σεπτέμβριο του 1918 όμως ο τουρκικός στρατός νικήθηκε από τον αγγλικό στην Παλαιστίνη και υπογράφτηκε η ανακωχή του Μούδρου μεταξύ των νικητριών δυνάμεων της Αντάντ και της Τουρκίας (Οκτώβριος 1918).

Μετά τη νίκη των συμμάχων το κράτος των Τούρκων διαμελίστηκε, γεγονός που αναγνωρίστηκε από το σουλτάνο Μωάμεθ ΣΤ' (1918- 1922) με τη συνθήκη των Σεβρών (10 Αυγούστου 1920). Τότε εμφανίστηκε στην ιστορική σκηνή της Τουρκίας ο Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος διακήρυξε το τέλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και την αντικατάστασή της με ένα ενιαίο εθνικό τουρκικό κράτος και άρχισε σκληρούς αγώνες για την εκδίωξη των ευρωπαϊκών στρατευμάτων. Ο Κεμάλ διεκδίκησε και πήρε από τους Ρώσους το Αρδαχάν και το Καρς, έδιωξε από τη Μ. Ασία τον ελληνικό στρατό (1922) και ανάγκασε τους Ιταλούς και τους Γάλλους να εκκενώσουν την Αττάλεια και την Κιλικία (1921) αντίστοιχα. Με τη συνθήκη της Λοζάνης (24 Ιουλίου 1923) παραχωρήθηκε στην Τουρκία η ανατολική Θράκη, η Ίμβρος, η Τένεδος και έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ήδη από την 1η Νοεμβρίου 1922 ο Κεμάλ είχε καταργήσει το σουλτανάτο και στις 29 Οκτωβρίου 1923 εκλέχτηκε πρόεδρος της νέας Τουρκικής Δημοκρατίας.   

Επιμέλεια Άρθρου & Φωτογραφίας : Γεώργιος Λυμπερόπουλος

Η αναζήτηση στο άρθρο :   Οθωμανική αυτοκρατορία, othomaniki aftokratoria, ottoman empire, Οθωμανικός, Οθωμανός, othomanos, othomanikos, Toyrkia, Τουρκία, #othomanikiaftokratoria, @othomanikiaytokratoria, @othomanikiautokratoria,