Νάξος - Naxos

Νησί του Αιγαίου πελάγους. Έχει έκταση 428,12 τ. χλμ. και πληθυσμό 18.200 κατοίκους. Είναι το μεγαλύτερο σε έκταση νησί των Κυκλάδων.  .  . .

Βρίσκεται στο ανατολικό μέρος του κυκλαδικού συμπλέγματος, ανατολικά από την Πάρο, νότια από τη Μύκονο, βόρεια από την Ίο και βορειοδυτικά από την Αμοργό. Διοικητικά υπάγεται στο νομό Κυκλάδων.

Πρωτεύουσα του νησιού είναι η ομώνυμη κωμόπολη.

Το έδαφος της Νάξου είναι γενικά ορεινό, με λίγες πεδινές εκτάσεις πολύ εύφορες. 
Οι ψηλότερες κορυφές της είναι το βουνό Ζευς ή Διός ή Ζας (1.001 μ.), στο κέντρο σχεδόν του νησιού, και ο Κορωνός (997 μ.) στο βόρειο τμήμα.

 Τα παράλια της Νάξου δεν έχουν αξιόλογους κόλπους και όρμους. Στις δυτικές ακτές βρίσκεται το λιμάνι της. 

Τα σημαντικότερα ακρωτήρια είναι ο Σταυρός, η Μουτσούνα, η Πάνορμος, το Κατωμέρι, το Γαϊτάνι, η Παρθένος, ο Προκόπης, το Μουγγρί, ο Αιμιλιανός.

Το κλίμα είναι εύκρατο. 

Κύριοι οικονομικοί παράγοντες του νησιού είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. 

Τα σπουδαιότερα γεωργικά προϊόντα που παράγει το νησί είναι δημητριακά, ελιές, πατάτες, εσπεριδοειδή, όσπρια, λαχανικά, σταφύλια, κρασί. 

Το σπουδαιότερο όμως προϊόν της Νάξου είναι το ορυκτό σμύριδα, το οποίο εξορύσσεται στη βορειοανατολική περιοχή της. 

Αξιόλογα επίσης είναι και τα λατομεία μαρμάρου. 

Το νησί παρουσιάζει επίσης σημαντική τουριστική ανάπτυξη.

Από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του νησιού είναι η Πορτάρα, η είσοδος του ναού του Απόλλωνα, 

που χρονολογείται στον 6ο αι. π.Χ., η αρχαία πόλη, το κάστρο στην πρωτεύουσα του νησιού, οι εκκλησίες της Παναγίας της Βλαχερνιώτισσας, της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας κ.ά., ο Πύργος του Μπελόνια, το αρχαιολογικό μουσείο, το μουσείο της μητρόπολης κ.ά.

Ιστορία.    Σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, η Νάξος πήρε το όνομά της από το Νάξο, αρχηγό των Καρών, οι οποίοι κατοίκησαν στο νησί μετά τους Πελασγούς, τον 11ο αι. π.Χ., κατά την εξάπλωσή τους στις Κυκλάδες και Μ. Ασία. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκαν στο νησί Ίωνες. Το 734 π.Χ. φαίνεται πως κάτοικοι της Νάξου πήραν μέρος στην ίδρυση ομώνυμης με το νησί τους αποικίας στη Σικελία. Αρχηγός της αποικίας ήταν ο Χαλκιδέας Θεοκλής. Το 536 ή 535 π.Χ. ξέσπασαν εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ ολιγαρχικών και δημοκρατικών. Οι τελευταίοι ζητούσαν δημοκρατικό πολίτευμα και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις.

Οι Αθηναίοι βρήκαν τότε την ευκαιρία να επέμβουν στα εσωτερικά του νησιού και ο τύραννος της Αθήνας Πεισίστρατος επέβαλε ως τύραννο της Νάξου το Λύγδαμη, έναν προοδευτικό και δημοκράτη αριστοκράτη. Στα χρόνια του η Νάξος έγινε μεγάλο εμπορικό και καλλιτεχνικό κέντρο, με ισχυρή ναυτική δύναμη. Αργότερα ο Λύγδαμης ανατράπηκε από τους ευγενείς με τη βοήθεια των Σπαρτιατών, οι κοινωνικοί αγώνες ξανάρχισαν και οι δημοκρατικοί κατέλαβαν την εξουσία. Τότε οι αντίπαλοί τους αριστοκρατικοί ζήτησαν ενίσχυση από τον τύραννο της Μιλήτου Αρισταγόρα και τους Πέρσες, που πολιόρκησαν χωρίς αποτέλεσμα τη Νάξο (501 π.Χ.).

Κατά τους περσικούς πολέμους, οι στρατηγοί Δάτης και Αρταφέρνης την κυρίεψαν και την κατέστρεψαν (490 π.Χ.). Ύστερα από την απόκρουση των Περσών, η Νάξος εντάχτηκε στην Α’ Αθηναϊκή συμμαχία (479 π.Χ.). Οι απολυταρχικές τάσεις της Αθήνας προκάλεσαν γρήγορα την εξέγερση των κατοίκων, αλλά οι Αθηναίοι την κατέπνιξαν (466 π.Χ.) και εγκατάστησαν Αθηναίους κληρούχους. Μετά το τέλος του πελοποννησιακού πολέμου η Νάξος πέρασε στη σφαίρα επιρροής των Σπαρτιατών. Το 376 π.Χ. προσχώρησε στη Β' Αθηναϊκή συμμαχία. Μετά τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.) οι Μακεδόνες κυριάρχησαν στη Νάξο, που μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου πέρασε στους Πτολεμαίους της Αιγύπτου. Από το 41 π.Χ. ανήκε στη ρωμαϊκή Επαρχία των Νήσων, ενώ κατά τη βυζαντινή περίοδο στο Θέμα του Αιγαίου.

Το 648 μ.Χ. την κυρίεψαν και τη λεηλάτησαν οι Σαρακηνοί. Το 1207, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους, πέρασε στην κυριαρχία του Βενετού ευγενή Μάρκου Σανούδου, ο οποίος την έκανε δουκάτο, ανεξάρτητο από τη Βενετία, μαζί με τα νησιά Πάρο, Αντίπαρο, Σίφνο, Κίμωλο, Φολέγανδρο, Ίο, Ανάφη, Σαντορίνη, Μήλο και Σύρο. Το 1537 υποτάχτηκε στο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, ο οποίος έκαμε τον ηγεμόνα της φόρου υποτελή. Το 1566 ο σουλτάνος Σελίμ την παραχώρησε στον ευνοούμενό του Ιωσήφ Νάζη, βαθύπλουτο Εβραίο από την Πορτογαλία, ο οποίος τη διοίκησε με τοποτηρητή του. Μετά το θάνατό του Νάζη (1579) άρχισαν μακροχρόνιες συγκρούσεις μεταξύ Βενετών και Τούρκων που κατέληξαν στην κατάληψη της Νάξου από τους δεύτερους (1699). Οι Τούρκοι παρέμειναν κύριοι του νησιού ως το 1821, με μια παρένθεση ρωσικής κατοχής (1770-1774). Στα χρόνια αυτά η Νάξος υπέφερε από επιδρομές πειρατών.

Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821 οι διαφωνίες και αντιζηλίες των προυχόντων της και οι αντιδράσεις των ρωμαιοκαθολικών δεν επέτρεψαν στους κατοίκους της να προσφέρουν πολλές υπηρεσίες στον Αγώνα. Μετά την απελευθέρωση η Νάξος γνώρισε σημαντική οικονομική και πνευματική ανάπτυξη. Κατά το β’ παγκόσμιο πόλεμο την κατέλαβαν οι Ιταλοί και στη συνέχεια οι Γερμανοί ως το 1944, οπότε και απελευθερώθηκε.

Επιμέλεια Άρθρου & Φωτογραφίας : Γεώργιος Λυμπερόπουλος