Πύργος - Pyrgos,

Οικοδόμημα προορισμένο για άμυνα πόλης ή φρουρίου. Με τον όρο αυτόν χαρακτηρίζονται επίσης τα φρούρια-οχυρά, οι κατοικίες των φεουδαρχών κ.ά.  .  .  .

Ο όρος χρησιμοποιείται και για οποιοδήποτε κτίσμα (ή κατασκευή) είναι μεγαλύτερο σε ύψος από αυτά που το περιβάλλουν. 

Πύργος ονομαζόταν και ένα είδος πολιορκητικής μηχανής.

Στην αρχαία Αίγυπτο, εκτός από τις πυραμίδες, που είναι και αυτές ένα είδος πύργου καθαρά μνημειακού χαρακτήρα, κατασκευάζονταν επίσης από τις δύο μεριές των πυλώνων των ναών, πυργοειδείς κατασκευές από πλίνθους ή γρανίτη με ανάγλυφες παραστάσεις και κεκλιμένα κατακόρυφα επίπεδα. 

Μπορούμε να πούμε ότι και οι κατασκευές αυτές είχαν περισσότερο μνημειακό χαρακτήρα παρά αμυντικό (ναός της Ίσιδας, ναός στο Καρνάκ κ.ά.).

Στο καθαρά επίπεδο έδαφος της χώρας αυτής η κατασκευή ψηλών κατακόρυφων αρχιτεκτονικών στοιχείων προήλθε από μορφολογική ανάγκη.

Ο ίδιος λόγος οδήγησε πιθανόν και τους Βαβυλώνιους στην κατασκευή υψηλών πύργων γύρω από τα τείχη των οχυρωμένων πόλεων.

Στην περίπτωση όμως αυτή συνυπάρχει και η αμυντική σκοπιμότητα.

Λέγεται ότι στην αρχαία Βαβυλώνα γύρω από τις 100 μπρούντζινες πύλες των τειχών της υψώνονταν 250 πύργοι αμυντικοί.

Είναι γνωστός επίσης και ο λεγόμενος πύργος της Βαβέλ, ο οποίος ήταν μάλλον μια προέκταση του ιερού του Βάαλ. Οι μνημειακές αυτές κατασκευές στη Βαβυλώνα, τα επονομαζόμενα ζιγκουράτ, πρέπει να είχαν τελείως ιδιόμορφο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα, συν δεμένο με το γύρω χώρο και τα ντόπια οικοδομικά υλικά (πλίνθους).

Είχαν πλατιές τετράγωνες βάσεις και υψώνονταν σε επάλληλα κλιμακωτά επίπεδα συνδεδεμένα μεταξύ τους με κεκλιμένες ράμπες. Στην κορυφή υπήρχε το ιερό του θεού στον οποίο αφιερωνόταν ο πύργος. Η όλη κατασκευή ντυνόταν εξωτερικά με εφυαλωμένους πλίνθους διάφορων χρωμάτων.

Στην Ελλάδα βρίσκονται ερείπια πύργων οχυρωματικών, άλλοτε αυτοτελών και άλλοτε ενδιάμεσων των τειχών, ήδη από τα μυκηναϊκά χρόνια. Νεότεροι θεωρούνται οι οχυρωματικοί πύργοι των τειχών της Μαντινείας, της Μεγαλούπολης, των Πλαταιών, της Μεσσήνης, της Ελευθερούπολης, ακόμη και ανάμεσα στα Μακρά τείχη που συνέδεαν την Αθήνα με τον Πειραιά.

Οι ελληνικοί πύργοι είναι συνήθως τετράγωνοι ή πολυγωνικοί, σε αντίθεση με τους ρωμαϊκούς, που είναι συνήθως κυκλικής διατομής. Χαρακτηριστικό κλασικό μνημείο είναι το «ωρολόγιο του Κυρρήστου» στην Αθήνα.

Στα βυζαντινά χρόνια οι πύργοι υπήρξαν κυρίως εξαρτήματα αμυντικών φρουρίων και κάστρων και κατασκευάστηκαν σε μεγάλο αριθμό. Παράλληλα, στη Δύση η έννοια της οχυρωμένης πόλης και η φεουδαρχική κοινωνική οργάνωση οδήγησαν στην κατασκευή απειράριθμων πύργων είτε μεμονωμένων είτε ως εξαρτημάτων των κάστρων των ηγεμόνων.

Μετά το 10ο αιώνα ο πύργος χρησιμοποιήθηκε στη ρομανική, γοτθική και αναγεννησιακή εκκλησιαστική αρχιτεκτονική είτε ως κωδωνοστάσιο είτε ως μορφολογικό συμπλήρωμα.

Νεότερο παράδειγμα πύργου-κατοικίας στη χώρα μας είναι τα ονομαζόμενα «πυργόσπιτα» στη Μάνη.

  Επιμέλεια Άρθρου & Φωτογραφίας : Γεώργιος Λυμπερόπουλος